Zıwanê mao ewroyên de be desan ra terzê nuştışi estê. Her nuskar gorey fekê dewa xo nuseno u hende ke zaneno zıwani hıni xebetneno.

Her ca de mınaqeşe beno ke jû çekuye senên gereke raşt bınusiyo. Ez be Mesut Asmên Keskini ra çend serran ra nat yew kıtabo ke kokşınasiya Zazaki seroyo, gırweyenime. Uca tesbit kenime ke kamci çekuye ya zi prefiks u sufiks tewr be şeklo kehan mendo.

Seba tesbitkerdene ma zıwananê verênan ra istıfade kenime, vacime:

Pehlewki, Partki, Ewısta, Farskiyo Kehan ya zi Sanskrit.

Pê na raye beno aşkera  ke vengan u menan senên be wexti ra şeklê xo vırnao.

Mısalê vacime: "roc" 'güneş' (fekanê binan de: ruec, roj, roz) Soğdki de "rōč" biyo (tıya ra beno ke Tırki "oruç" yeno) oyo ke reseno Ewısta "raōčah" 'ışık, gündüz ışığı'. Partki de no "č" beno "ž" (rōž, bıwane: roj), Pehlewki de axıri "z" (rōz).

Goranki de (lehcey "Zengene"y de) hewna "roç"o. Merdum şeno sayiya nê zanayışi ra bızano ke Zazaki de "c" nê vengê "ç"y ra veciyao miyan u taê fekan de biyo "j" u "z". Labelê taê qısanê kehanan de "c" (sey "cenaene (cınıtene)" '(alet) çalmak, vurmak', "ceniye" 'kadın', "cıwiyaene" 'yaşamak', "cınde" 'diri') Zazaki de vengo verên de zi "c" mendo, labelê Partki u Kurdki de biyo "j", Farski de zi "z".

No vıriyayış çekuyanê ğeriban de zi esto, vacime "zewac" 'evlilik' (zewaj, zewaz) oyo ke Erebki ra kewto zıwanê ma ya zi qısanê Zazaki de "uca" 'orası' de zi taê fekan de beno "uja, wıja" u Dêsımê rocakewtene (şerq) u taê dewanê Çêrmuge u Aldûşe (Gerger) de "uza, wıza, uska". Labelê no vıriyayış tarixi u zıwananê İrankiyan miyan de niyo, tenya fekanê Zazaki rê xaso u fenomeno neweo ke vacime 150 serra peyêne de veciyao meydan.

Gorey nê metodi ez wazenan ke şıma rê jû listay qıckeke teqdim bıkeri ke çekuyê maê ke her ca de ferqınê, senên raşt nusiyenê.

 

Reqemi

 

1-10

 

20-1000

 

Zemirê şexsi

Halo raşt (Casus Rectus, yalın hal)

ez, tı, o, a, ma, şıma, ê

ben, sen, o (eril, dişil), biz, siz, onlar

Halo çewt (Causus Obliquus, eğik hal)

mı, to, ey, ae, ma, şıma, inan

Be peyherune (postposition, arka ilgeç)

mı rê, to rê, ey rê, ae rê, ma rê, şıma rê, inan rê

bana, sana, ona, bize, size, onlara

mı ra, to ra, ey ra, ae ra, ma ra, şıma ra, inan ra

benden, senden, ondan, bizden, sizden, onlardan

 

Zemirê işareti

o, a, ê

o (eril, dişil), onlar

no, na, nê

bu/şu (eril, dişil), bunlar

eno, ena, enê

işte bu; işte bunlar

ney, nae, ninan

bunu, bunları

eney, enae, eninan

işte bunu, işte bunları

 

 

Sufiksê (peybendê) kesan (kesnışan)

 

ez-an, tı-y-ê (neri), tı-y-ay (mayki), o-y-o, a-w-a

benim, sensin, odur

ma-y-me, şıma-ê, ê-y-ê

biziz, sizsiniz, onlardır

 

Fêli

 

İndikatif (qalıbê ramotışi (gösteri)) de

ken-an, ken-ê (neri), ken-ay (mayki), ken-o, ken-a

ediyorum, ediyorsun, ediyor

ken-ime, ken-ê, ken-ê

ediyoruz, ediyorsunuz, ediyorlar

Subjonktif (qalıbê waştene) de

bıker-i, bıker-ê, bıker-o

edeyim, edesin, etsin

bıker-ime, bıker-ê, bıker-ê

edelim, edesiniz, etsinler

Emır kerdene de

bık-e, bıker-ên

et!, edin!

 

Sıfeti

 

Taê sıfetê mıhimi

rınd/hewl, qıckek, gırd, werdi, newe, kehan

iyi, küçük, büyük, ufak, yeni, eski

cınde, cirek, xırt, çapık, lez, hedi, erciyae/qıymetdar

canlı, akıllı, cesur, çabuk, hızlı, yavaş, değerli

veyşan, teyşan, mırd, germ, serd, honık, tûc

aç, susuz, tok, sıcak, soğuk, serin, acı/keskin

 

Zerfi u çekuyê grameri

 

Çend kategoriyan ra çekuyê grameri

raşti, piya, ciya, cêr, cor, qet/çı/hêç

gerçekten, birlikte, ayrı, aşağı, yukarı, hiç

senên/çıtewr, key/çı wext, o wext/a sıre

nasıl, ne zaman, o zaman

koti/kamca/çıya, tıya/nica, uca, peydêna/bedêna, dıme ra

nerede, burada, orada, sonra, ardında/ondan sonra

sewbin, bin, çend, hende, çıqas

başka, diğer, kaç, o kadar/bu kadar, ne kadar

xo, xwezi be to, taê, dewamê cı, xwezıla/kaşkia/werekna, meger/yoxro

kendi, ne mutlu sana, bazı, davamı, keşke, meğerse

 

Vengê "şt"y u "st"y

 

raşt, waşt, nuşt, vıraşt, reşt, goşt

sağ, istedi, yazdı, yaptı, yetişti, et

vist, dest, mast, dost, mest

yirmi, el, yoğurt, dost, sarhoş

 

Vengê "ıw"i

 

zıwan, şıwane, cıwan, cıwamêrd, zıwa

dil, çoban, genç, erkek, kuru

 

Taê çekuy

Tebiet

awe, adır, zerrn, sêm, asmên, aşme, roc, estare, roşti/roşna, tici/tirêce

su, ateş, altın, gümüş, gökyüzü, ay, güneş, yıldız, ışık, güneş ışını

Çekuyê mıxtelıfi

ser, bın, keye, bıngeh, keyf, gênc, gi, giyan, vıle, sae, mıroye

üst, alt, ev, temel, keyif, genç, bok, can, çiçek, elma, armut

Wıcud

çım, bırûye, sere, lew, goş, bazi, velık, zerri

göz, kaş, baş, dudak, kulak, kol, böbrek, kalp

Heywani

estor, her, manga, ga, bıze, bızek, verek, veşn, mıriçıke, teyr

at, eşek, inek, öküz, keçi, oğlak, kuzu, koç, serçe, kuş

Wexti

ewro, emşo, emser, roce, serre, peroc/nêmroc, şan, şewe, şewdır/sıbay

bugün, bu gece, bu yıl, gün, yıl, öğle, akşam, gece, sabah

Mewsımi

wesar, amnan, payiz, zımıstan

ilkbahar, yaz, sonbahar, kış

 

Rengi

Rengê besiti

sûr, zerd, kesk, kewo, siya, sıpê

kırmızı, sarı, yeşil, mavi, siyah, beyaz

 

Merdum

 

cenıke, mêrdek/mêrık, merdum/mordem, keyneke, lacek, mae, pi

kadın, adam, insan, kız çocuğu, oğlan, anne, baba

ceniye, mêrde, keyna, lac, bıra, wae

karı, koca, kız, oğul, kardeş, bacı/abla

Vokatif (vengdayış) de

da-ê, ba-o, bıra-êno

anne!, baba!, kardeşler!

 

Tamkerdena cumlan

 

Halo raşt

bıra-ê mı, wa-y-a mı ~ wa-y-ay mı, doman-ê mı

kardeşim, bacım, çocuklarım

bıra-o delal, wa-y-a delal-e, doman-ê delal-i

güzel kardeş, güzel bacı, güzel çocuklar

Halo çewt

bıra-ê delali, wa-y-a delal-e, doman-an-ê delal-an

güzel kardeşi, güzel bacıyı, güzel çocukları

Be name ra

bıra-ê Mehmed-i, wa-y-a Mehmed-i, doman-ê Mehmedi

Mehmet'in kardeşi, Mehmet'in bacısı, Mehmet'in çocukları

bıra-ê Mehmed-i, wa-y-a Mehmed-i, doman-an-ê Mehmedi

Mehmet'in kardeşini, Mehmet'in bacısını, Mehmet'in çocuklarını

Be zemiri ra

bıra-ê mın-o rındek, wa-y-a mın-a rındek-e, doman-ê mın-ê rındek-i

benim güzel kardeşim, benim güzel bacım, benim güzel çocuklarım

Be zemir u name ra piya

bıraê Mehmedi-o rındek

Mehmet'in güzel kardeşi

 

Taê fêli

 

şaene (şen-, bış-), rışaene/erşawıtene, vıriyaene, gırweyaene/xebetiyaene, şûwıtene

edebilmek, göndermek, değişmek, çalışmak, yıkamak

gırewtene (gên-, bıgêr-), cı kewtene, esterdene, tırawıtene, pawıtene, cenıtene, pewtene (pewcen-, pewc-), peyşaene, werdene (wen-, bıwer-)

almak, girmek, silmek, çalmak (hırsızlık yapmak), beklemek, çalmak (müzik enstrümanı), pişirmek, pişmek, yemek

mendene (man-), wendene (wan-), vêrdene, viyarnaene, decaene, dacnaene, kıştene

kalmak, okumak, geçmek, geçirmek, ağrımak, ağrıtmak, öldürmek

şınasnaene/nas kerdene, fehm kerdene/areze kerdene

tanımak, anlamak

 

Taê edati

 

be, be ... ra, de, ra, rê, sey, se ke ...

ile (yoluyla), ile, -de, -den, -e (yönelme), gibi, nasıl zi ...

 

Mesder

 

-ene (fêlan de): kerdene, berdene, zanaene, amaene 

yapmak, götürmek, bilmek, gelmek

mesder be "-ene" beno nameo mayki zi (misal: "merdena cı" 'onun ölümü')

-ış (nameo neri): kerdış, berdış, zanayış, ameyış

yapma/yapış, götürme/götürüş, bilme/bilgi, gelme/geliş

 

Seba gama verêne hende melumat kafiyo. Umıd kenan ke mı şıma rê rêçıkê/koka taê qısan u şeklo tewr kehan u esıl sero kerd areze u pê na lista raştnuştışê Zazaki de taê meseley hel biy.