ZONÊ MAE, HONDÊ SITÊ MAE ŞIRÊNO
Berfin JÊLE
Dozkariya insonunê zonaeğu mısneno ke, ney ra se hazar serru ra avêri Afrika de, rêçê (fosilunê) insonunê vırênu doz kerdê. Na het ra teoriya Darwini esta. Taê itıqati u Tewrat u İncile de inson u veciyayişê zonu sero fıkıri estê. Jü ki hona jê naine mitoloji u antropolojiye de zobina xeylê teoriy estê. Nıka, ez nêwazon itha de tek be tek naine sero vındine. Hama zono ke vanê; dina sero insonu ra pia veciyo werte u honde tarıxê insonu khano. İnsoni, vırênde taê veng u işaretu ra jübini de amey hurê, dıma aqıl gurena u fıkıri ramıti. Cihan de çı esto, çı çino, ni têde kefiş u namey kerdi, eve na tore her ke şi, zoni avêr şiy, bi zonê qomu u jêdiyay.
Zonê ma ki parçê zonunê dinao, veciyayiş u avêrşiyayişê zonu de ey ki jü guçık de rol gureto. Ma ke çım est efsanê mitoloji u hêkatu, vineme ke taê xo ma de ki vacinê u zerrê hêkat u sanıkunê ma derê ki. Avêri zonê ma, zonê nustey nêbi, teyna qesey kerdene sero zobina kultıru ra ame têri, hem dine ra guret, hem ki da. Vanê ke; zon, wertê kultıru de jü pırdo; raşti ki henio. Dêka mına rametiye sıro ke ma domon bime, na efsana Babili sero ma rê qal ardi bi ra. Kılmek ra Babil, milad ra avêri seserra 23yine de Mezopotamya cêri de, hardê Sumer u Akadi sero jü paytexo de khano. Na efsana Babili ki namê xo uza ra gureto.
Domonênia ma de, dêkê mı ke amêne çê ma, endi çê ma de veyve u şênatiya zonê ma biye. Zonê ma o waxt jê nıkaêni nêbi, wertê qomê ma de zaf cınde bi. Rozunê nianênu ra jü roze, vırara dêka xo de bine, ae eve hêkat u sanıku ma fiştêne ra hewn. Nafa hêkata ke ma rê vatêne, efsana Babili biye. Gorê na efsana zoni uza ra ağmê dina biyê.
Efsana mitolijiya zonu, fekê dêka mına rametiye ra:
- “ere dıkê, zaf avêri gundunê vırênu de, rozê insonu wasto ke Heqi kefiş kerê, jü qula bıvırazê, bıresê cı. Xeylê dar u ber ardo, sano ve pê, qula her ke şi, biya ra berze, senık mendo ke asmên reso. Heq qariyo, melekê xo rusnê tholavê dine, guveleke veta, qula ra pia insonê ke uza derê, kerdê têser u têbın ra, zonê pêroine fek de biyo dı letey. İnsonê ke hata a roze jü zon de qesey kerdo, a bêtere ra dıma endi keşi kes fam nêkerdo, zonê nıkaêni veciyê werte”. Efsana de ki hama hama jê vatena dêka mı nuşiyo. Na hêkate, waxtê de perloda Tija Sodıria ke ma vatêne, nustê mı “Felsefê Dêke” de veciye.
Avêri, ma pêroine ki xeylê xelefe kerde, qailê kamıl u pilunê xo nêbiyêne. Ma heni zonêne ke na dina ma ra ibareta. Tenê ke bime pil, ameyme ra xo, ma di ke isonê maê kamıli her jüyê xo, jü kıtav u zonaisê xo jê deryay bi.
Ça zonê mae?
Dêk u khalıkunê ma vatênê ke; zonê mae, honde sıtê mae şirêno. Çıke, inson ke ame dina, çımê xo kerdi ra, vırênde veng u seda maa xo heşino pê u tania lorıkunê maa xo de, peyê coy cı ra gıran gıran qeseykerdene u zon mıseno. Domoni, sıfte zonê maa xo de, dormê xo, tabiyat u cındeu wazenê nas kerê u fam kerê. İnson, zono ke maa xo ra mıso, o zon, zono de naturo, jêde qeyde u qural tey çino. Zon, eve qeseykerden u nusnaene avêr sono, gorê xo jü sıkıl u şêma cêno, dıma wendisxanu de beno standard. Zoni sero tım rolê mae zaf gırso. Şikime nia vacime: mae, ustına zon u kultıria, eve naine domonunê xo resnena ra, mısnena ra cı u kamiye dana cı. Cokao ke ma de u dina sero zafê welatu de cı ra zonê mae vacino.
Zon, her waxt ayne u tercumanê hisunê insonuno. Hisê ke weşiya isoni de estê, esq u haskerdene, sabiyaene u virikotene, bervis u muruzıniye, inson qe jü zon de honde zonê maa xo naine ra thom nêcêno. İnson ke ferqê şirêniya zonê maa xo de nêbi, uzmatê zobina zonu ki nêvecino. Ma ke ewro azo newe de nia da, ney zaf ret vineme. Cêncê ke zonê maa xo de pil nêbiyê, yi cênci her het ra nêmezetiê. Raştiye ke vacime, uyo ke zonê xo ra biyo, kami u kultır u itıqatê xo ra ki biyo! Çıke, kami u kultır u itıqat, ni bêzon nêbenê, ebe zon yenê werte u name benê.
Tım wayirê zoni qomo, raxeleşiyaen u merdena zoni qomi dest dera. Ma çıqa ke gıraniye dê zonê xo u sero vınetime, zonê ma honde ki avêr sono. Avêrşiyayişê zonê ma, avêrşiyaişê literaturê mao. Avêrşiyaişê literaturi ki wertê zonunê dina de nasbiyaena zonê ma Zazakiyo.
Wes bo ROZA ZONÊ MAE!
20- 2- 2016
