Sarê Dêsımi, jüanê (zonê) Dêsımi, zagonê (kültür) Dêsımi, qal u qırrê Dêsımi sero zaf qeşi amay vatene, zaf qeşi amay nuştene. Ne ni qeseykerdoğun, ne ki nuştoğun, zafirê keşi zamet nêda xo, nêşi na Herdê Dêsımi de qomi sero sere nêdacna, babetê sosyologiye ra no qom saye nêkerdi. Düri ra düri Sarê Dêsımi sero hêkati nusnay(!)

‘Sarê Dêsımi’ vatene de çı yeno ninun viri? ‘Jüanê Dêsımi’ vatene de çı yeno ninun viri? ‘Zagonê Dêsımi’ vatene de çı yeno ninun viri? Gereko isan nine hurendi de bıvêno, hurendi de doze bıkero, veco zani (zanaiş).

 

Sarê Qoçgiriye xo sarê Dêsımi ra say keno. Sarê Dêsımi ki sarê Qoçgiriye xo sero say keno. Heta Tertelê Qoçgiriye na qesa nia biye. Key ke CT (Cumurêtê Tırkiya) kewt herdê Qoçgiriye, Qoçgiriye Dêsım ra vısnê ra; aca ra nat ma jübini ra kewtime düri. Jübini re bime êl u qom. Nastiy u dostina ma kewte bınê wel u herre. Nae ser taê aqılbereqokê ma veciyay werte, vati, “ma bo Qoçgirican’a zobi zobi mıletime. Ma xo rê ‘Kırmanc’, Qoçgirıci xo rê ‘Zaza’ vanê. Eke henio, ina ma ra niyê.” Na qesa ma ra tenêna dot, vera roci (cenub) de mabênê Piranıcun bo Erğeni-Çewlig-Paloican de ki vêrde ra. Taine vat; “ma Henefime, niyê hetê zımey (şımal) ma ra niyê, ina Şafiyê”. Taine vat, “ni hetê vera roci Henefiyê, ni ma ra niyê” Nine ki xo jübini ra fiti (vısti) düri. Dewlete ki na mesela sero phiji sanıti ma. Hela waxtê Şix Saidi de CT tenêna rehet kewt ma mabên, vat ke, “Na hetê Şix Saidi şafiyê, se ke dewletli bê, sıfte sıma qır kenê. Nine gonia Hesen-Usêni sımıta. Nina Yezidê…” Nêverday sarê Dêsımi pheşti hetê Şix Saidi derê. Waxtê Tertelê Dêsımi de ki, Zazaanê Şafiyan rê vati, “Ni Elewiyê. Dısmenê mısılmananê. Dısmenê Mıhemmediê. Bêdin u bêimanê. Kafırê.” Ebe na desise’wa Zazay jübini rê kerdi dısmen. Jübini ra fiti düri.

 

Dıma, siyasetê Kurdun ayni qeyda dê pıro. Nafa ki ine vat; “Sıma Kurdê. Zaza wertê koma Kurdan de pêrêwa. Zazaki jüano de xoser niyo. Jüano Kurdiyo. Wertê jüanê Kurdi de lehçeo. Emperyalisti-Koledari vanê ‘Zazay Kurd niyê.’ Heni kenê dawa ma lete lete kerê! Sıma ke qale Zazaun kenê, sıma benê ajan, benê provakatör.”

 

Ma derd u khulê Kurdun bo Tırkun zanime. Derdê ine siyasiyo! Ma na derdê “Kırmanciya Beleke” rê se vacime?

Aqılbereqokanê ma ki qe nêvati ke “reyê şime wertê ni mıletê Zazay, nine nejdi ra nas bıkerime. Adet u torê nine, itıqat u imanê nine saye kerime, nejdi ra nas kerime. Nina heqa xo de, heqa sarê teberi de se vanê, se nêvanê? Senê qalun anê ra? Weşiya xo çıton ramınê? Çae (qey) taê xo rê ‘Zaza’, taê ‘Kırmanc’, taêna’yi ‘Kırd’, taêna’yi ‘Dımıli’ vanê? Naê ke Xınıs de, Tekman de, Ardahan de, Qoçgiriye de Elewiyê. Jüanê ma qesey kenê. Ma, qey xo rê ‘Kırmanc’ nêvanê, ‘Zaza’ vanê? Ya ki, Gımgımıci jüanê ma qesey kenê, Elewiyê. İna çae xo rê ‘Kırmanc’ nêvanê, ‘Şarê ma’ vanê? Çewlig de Dewa Xıraba-İbraiman (Gözeler) de hem Şafi, hem ki Elewi estê. Hem Şafi, hem ki Elewi çae xo rê ‘Zaza’ vanê?

 

Na ‘Dêsım’o ke vanê, raştia sindorê ke dewleta Tırki nê ro, inan ra ibareto, çı? Na sindorê Dêsımi heta kamci caano? Zanê ya nêzanê? Eke zanê, qey sero nêgurinê? Qey xo pey de nia nêdanê, tarixê xo ro sêr nêkenê? Nıka no ‘İtıqatê Dêsımi, Jüane Dêsımi’ vatene de qey teyna Mamekiye (Qalan) yena nine viri? No ‘itıqatê Dêsımi’o ke yeno vatene, raştia itıqatê Çewligi ra, Piran ra, Qoçgiriye ra, Gımgım ra, Ardahan ra, Xınıs ra çıqa kono (kewno) düri? Ya ki jübini ra çıqa nejdiyo? Raştia, kami na qesa sero sere dacno?

Na Dêsımo ke nıka yeno mordene, naca de Hermeni, Tırki, Kurdi, Zazay (Kırmanci) têare de weşiya xo gun bo gun ramıta. Keşi keşi ro zulım nêkerdo. Roce ama, jübini sevekıto (Tertelê Hermeniyan de Dêsımıcun isanêtine kerda). E, se biyo? Eke henio; ni pêro pia jü mıletê. Xo rê ki “Kırmanciya Beleke” vata. Ma, henio, mordemi ra pers nêkenê; “Na Tertelê Dêsımi de qey pêro Zazay/Kırmanci qır kerdi? Qey dewlete dormê dewanê Tırkun munıt? Qey pırnıka de Tırki goni nêbiye? Raştia, ma Kurdanê Dêsımi re se bi? Raştia, inay qey niamay qırkerdene? Teyna ni aşirê ke veciyay ko, i qır bi? Ya, zêdıri inaê ke dewanê xo de mandi bi, nêbi bi çheke ro, vatêne “Ma ehl-i mutime” inay amay qırkerdene? Ya, inay merekan de ebe zav-zêçi’a vêsay?

 

Eke heni têare de biyaine gore isan xo name keno; ma qey Kemalistan ra heredinime, mılqi (kıfır) kenime? İnay heqliyê. “Na Anatoliye de kam ke esto, pêro pia Tırkê”. Tırk, zey vatena ine namê de jü ırqi niyo. Namê de qomio! Kamo ke Anatoliye dero; Tırk, Kurd, Zaza, Suryani, Ereb, Rum, Yahudi, Pomak, Boşnak, Gurci, Laz, Tatar uçb… Pêro TIRKÊ!... (Ya ki; TIRKİYA BELEKE! Kemalistun kemi name kerdo…) Halbuke, alımê sosyolociye be qesanê nianênan’a teyna huyinê. Her qom ebe adet torê xo’wa, jüanê xo’wa, kerdena xo’wa, kamiya xo ramıtena xo’wa jü mıleto. Zêde düri mesêrime. Na gunê khalıkanê ma de, 1900-1938 na herdo ke ma sero kamiya xo ramınime (Dêsım), naca de hokmê kami vêrdêne? Qesa kami perey kerdêne? Jüanê kami amêne qeseykerdene? Ez ebe na qesa’wa ‘Dêsım de Hermeni, Tırk, Kurd çinê bi’ nêvanu. Helbet est bi. Helbet ciranê ma bi. Emma, Tırk u Tat kewto Herdê Dêsımi, nêkewto, inan rê derd nêbi. İnan rê dec niamêne. İne na herdi sero xo wayir nêdiyêne. İnay na Herdê Dewrêşi sero wayirê qesa nêbi. Nine naca de xo “yurttaş” nêdiyêne. Coka çheke ro nêbi!..

 

Raştia, “itıqatê Dêsımi” vatene de (Ke na qesa mı rê zaf teng yena) qalê itıqatê Hermeni biyêne? Ya yê Tırki biyêne? Na Tertelê Dêsımi de qom bo qom Kurdi, Tırki, Hermeni kamci caê de, key tıfang no dewlete ra? Ma qey inay “Kırmanciya Beleke” ra niyê, çıko?! İne çae “Kırmanciya Beleke” nêsevekıta?! Raştia, kamci Hermeni, kamci Tırki, kamci Kurdi xo rê “Kırmanciya Beleke” vata? Tırkun bo Hermeniyan’a ca verdime, reyê sêrê wertê Aşira Şadıcun, xo rê se vane? Ya ki, Çemişgezeg de sêrê mabênê Sakakun, i xo rê se vanê. Tırêm, “Kırmanciya Beleke” vanê?

 

Ez na qesa çıton fıkırnon (borzal ken)? Mı rê heni yeno ke, na qesa, Hermeniyê ke ma mabên de xo darenê we, eskera nêkenê, na qesa, qesa inana. Qesa domananê inana. Qesanê Tırkun bo Kurdan ra zêde, qesê da siyasiya. Ravezê, xo rê Hermeni vacê. Tırk vacê. Kurd vacê. Se vanê, vacê; emma ma bınê wel u herre ra mekerê. Ma na dina ser ra vindi mekerê. Hermeniyan de, Tırkan de, Kurdan de hesabê de ma çino. Ma wazenime ke xo rê, jüanê xo rê, kamiya xo rê wayir vecime. Mıslıman-Elewi, çıqa Zazay estê, bêrê têare, qewete jübini derê. Henda ne thızê Hermeniyun, ne thızê Kurdun, ne thızê Tırkun ma jübini nêverdo, jübini ra düri mefiyo.

Bızaniyo ke, kamo ke ma rê Tırk vano, kamo ke ma rê Hermeni vano, kamo ke ma rê Kurd vano, kamo ke ma rê Kırmanciya Beleke vano; derdê ine siyasiyo. Hetê zani ra pêroê xo cahilê. Ma keşi ra nêdecenime. Keşi rê dısmeniye nêkenime. Na dina de çıqa qomi estê, pêro ma rê wa u bıraê. Ma wazenime ke wertê qomanê na dina de caê xo qeyim kerime, ma ki bınge bıcime. Mıqerrem bime.

 

Jüanê xo Zazaki rê wayir veciye. Wertê mulxıtê xo de, nas u dostê xo de jüanê xo Zazaki qesey bıke.

Jüanê xo Zazaki de bıwane, bınusne.

To xo nas bıke ke sar’i to nas kero.

Her vas kokê xo sero royino (Her vaş rıstımi xo ser beno zergun).

 

Nisan 2010