Tiji, zagon u itıqatê ma de zof ca cêna, hurendia xo xeylê berza, qomê ma rê bımbareka. Zoneme ke bımbarekênia tiji xêylê khana, sona, gınena be itıqatê tabiyat u tarixunê khanu. İtıqatê tabiyatiê ke na dina khulêlıke seroê, iyê ke bıngê xo kou ra, çımê awu ra, darunê khanu ra, hardo dewrês u asmêno khewe ra cênê, tiji dine rê ki jê ma bımbareka.
Avêr itıqatê Mısıri ve Hititu de ki no nia biyo. İnsoni ke “Haştiya Qadeşi” arde ra xo viri, Miladi ra avêr seserra 13. de Mısıri ve Hititu jübini de ceng kerdo ra. Na ceng waxtê xo de, zof cengo de gonın u çetın biyo. Sırê cengi de eskerunê Mısır u Hititu sero ke tiji cêriya, naine desınde texıl do cengi ro, ceng uza de bırrno. Qıralê na hurdımine wertê xo de amê hurê, biyê haşti. Tarix de na haştiye ra “Haştiya Qadeşi”vajina, hêni vêrena ra. Tiji, tarix de teyna dısmeni nêardê hure, galaksiyê ma sero rolê de xuyo gırs esto, pêro cındu rê ki çımeweşiya.
Eke cüanıkunê maê khanu pers kenê, ine ki qudreta xo tım tirıza tiji ra gureta. Tiji ge cı rê biya dermanê derd u khulu, ge ki cı rê biya olvoza rae.
Jêde nê, jü generasyoni ra avêr sıma ke Dêrsım de weşiya xo ramıte, diyêne ke, sodır sewe ra sewlê tiji ke estêne gılê kou, kose u guçıkê dêsu de mınet u seda dêk u maunê ma biyêne ra berz. İne vatêne;
- Ya Tijia Mehemed u Oli, tı vırênde der u cıranunê ma rê, feqir u fıqarey rê, theyr u thuri rê bêrê comerdiye, da dıma ki ma rê.
Tiji ke şiye war, oncia naine dua u mınete kerdêne, vatêne;
- bımbareke hawa bar kerd, şiye leê hurdiyunê xo.
A sate ra tepia gurenais u hard kınıtene qomê ma rê xırav bi. Vatêne;
- nêbo, nêbo sıma caê bıkınê, canê hardê dewrêşi bıdaznê. Her waxt na mıneta dêkunê ma, mı rê zof enteresan amêne. Ni mıneti mısnenê ma ke, qomê ma dormê xo rê her daim zerrehaşti u zerreweşiye wasta. Hama xo, xo rê ki zof turav biyê! Se vajime, na ki raştiya qomê mawa.
Cüanıkê welatê tiji ki vajiyay, desınde dêkê mı yenê ra mı viri. Çıke roê zon u zagon u itıqatê welati zerrê dine de wederdae bi. Ağlerunê Dêsımi ra çêna Dılê Aliyê Qeri, cêniya Hesenê Memedê Bori dêka mı Yemos Xatune, amıka mua mı, çêna Memedê Bori cêniya Uşênê Seydi Besıma Xatune, jü ki mua piyê mı Ana Serife. Ni hirêmine hata ke ro pıra bi, serva zon u kultur u itıqatê xo leze dê, a rae ra ki merdi. Vanê ke, na dina sewetamale sero howt ğezney estê. Ez vanune ke, ni Xatuni ki ğezna heştinê. Çıke ni serva Dêrsımi kemerê kosey bi. Zof cüanıkê çhêr u zonaoği bi. Hêfê dine ke i merdi!
Ni hirêmêna cüanıki weşiya mı sero zof tesirê xo bi. Her daim qese u vatenê dine mezgê mı de ca guret u reway. Mı dine ra zerreweşiye, insonêni, haştiye, haskerdene, efkerdene, phoştariye, leze, zon u zagon u itıqat, jê ğezna na dina guret. Çı hêf ke hata roza ewreyêne derd u khul u leza na cüanıku sero jêde çi nêame ra zon, nênuşiya. Çiyo ke sero nuşiyo, ya nêmezet, ya ki zof kemi bi.
Mı xora ni kerdi dênê vılê xo. Wast ke rozê na cüanıku sero bınusnine, meramê zerrê mı ki şêro, bıreso hurêndi. Ne jêde, ne ki senık, ine se vato, sero çı vajiyo, çı heşiyune pê, mı hêni jê vatena dine nusna. Çıke no tarix, tarixê cüanıkunê mao, qomê ma rê, ma rê zof muhimo. Her kes ke cüanıkunê dormê xo ra sıfte bıkero bunusno, heni inam kenune ke o waxt tarixê cüanıkunê ma Zazau yeno werte.
Besıma Xatune
Besıma Xatune mevaze, mevêre ra. Qalê dae ke biyêne ra, mıleti vatêne;
- aqılo ke dae de bi, keşi de nêbi. Ae ke bıwastêne, na dina bêçıka xo sero fiştêne kay, felek rê pırên destêne! Zof cüanıka de baqıl u çhêre biya.
Besıma Xatune pilunê Dêsımi ra cêniya Uşênê Seydi, çêna Memedê Boria. Waa Hesenê Memedê Bori u Sılêmanê Memedê Boria. Besıma Xatune aşira Khurêsu ra pêra Şıxu rawa.
Pi u bıraê Besıma Xatune zof dewlemend biyê, mal u mılk u dewê xo, morava u şüanê xo biyê. Dêka mı vatêne;
- Uşênê Seydi zof mordemo de baqıl u uz biyo.
Eke biyo pilê aşire, çêna caê dewlemend u xırti ra zewejiyo ke cı rê phoşti vejiyê, qesa xo wertê aşire de bıvêro ra.
Uşênê Seyd u piyê Besıma Xatune Memedê Bori, xora mordemê haqi biyê. Her daim qesa xo jü biya, jübini sero merdê. Namê Besıma Xatune Besera. Hama Uşênê Seydi ke name dardo we, cı ra vato Besıma. Uşênê Seydi, Besıma Xatune ra zof has kerdo, zof qedır u qıymet do cı, tım hurendia ae berz gureta. Jü mesela ke biya, Uşênê Seydi çıqa ke fıkrê mıletê bini verê çımu de gureto, hama peyniye de gırê qesa Besıma Xatune de qediyo. Çıke Besıma Xatune hetê aqıl u siyaseti de kemera çengey u phoştia Uşênê Seydi biya. Teyna hetê aqıli ra nê, hete çhêrêni ra ki dormê xo de teke biya.
Besıma Xatune zeyiya dêka mı Yemos Xatuna, dêka mı zeyiya xo ra zof has kerdêne. Vatêne;
- hirê çi zof dez da Besıma Xatune. Bıraê xo Sılêmanê Memedê Bori hetê Avasu ra ke ame kıstene, merdena lazê xo, jüki mêrdê xo Uşênê Seydi Xarpêtde ke erjiya dare. Sola çê feleki bıvêso! A ke dot ra vejiyêne, inson qail bi ki tey nia do, jê asma howtine sewle dêne. To hêni zonene ke asme pêro rındekiya xo vorna sero. Na lesa xuya kıvare, çım u buriyê xuyê şia u qeytani, lıskê xuyê jê henare, ez vajine semta de henêne hona nêama na dina.
Reyê ki gos ro çêna Hesenê Memedê Bori Sewliye ser nime. Apê xo Sılêmanê Memedê Bori sero ma rê çı qal ana ra..
Sewliye
- Sıro ke apê mı amo kıstene, zewejiyae u domonê xo biyê. Apê mı calasunê cüamerdun u sairo de hewl biyo. Tivariya apê mı xo rê zof biya, qebedayi biyo, kes tede nêkerdo. Apê mı aşira Avasu ra cêniya Weli Ağay de biyo. Çê dine ra nêvejiyo, leê dine de cênıke sero kılami vatê. Nıka haqa cênıke ki nêwerime, a ki zaf semte biya. Xora apê mı ki cı ra has kerdo. Piyê mı, Uşênê Seydi, amıka mı Besıma Xatune çıqa ke vajiyê pede, tey rae nêdiya.
Rozê Sey Rıza xevere rusneno Weli Ağay rê vano;
- tı gereke cêniya xo bıkısê, ya ki tever ke şêro.
Weli Ağa ne destê xo cêniya xo ra beno, ne ki destê xo sono cı ke bıkıso.
B. JÊLE
- Kıtavê bıraê ma Cemal Taşi, Roê Kırmanciye de ala nia dime mordemeko Avasız (Hesen Aliyê Seykemali) bıraê Besıma Xatune sero se vano! (pelge. 52 ):
- Khurêsız (Sılêmanê Memedê Bori ra vano) Sairo, dewletiyo, mal u perê xo, oltınê xo estê, xızmekarê xo estê, niseno ro ostori, hirê çor duzımê fisegi vıle derê, martinê İngılıji vıle dero, mıso ve cêniya Weli Ağay, hal be hal ca nêverdano. Keşi ra paka xo çina, ne ki vıle nano ro. Khurêsız dengê de şêrio!
Sewliye
- Apê mı xıtama peyêne de eve xızmekarê xo ra sono, wazeno ke cênıke nafa xo de biaro. Weli Ağa doz keno ke cêniya xo endi apê mı de sona. O be mordemunê xo ra peyê çengu de xo danê we. Xızmekarê apê mı ostori jên keno, apê mı niseno ro ostori ke rast bo, pey ra nanê apê mı ra, uza de beno dırvetın. Vatêne;
- Apê mı Sılêmanê Memedê Bori hona ke dırvetin biyo, xo ra avêr dine ra dı-hirê mordemi kıstê. Xızmekarê xo avêri mıreno, apê mı xo erzeno mığara, jü cığara xo fino ra cı sımeno, eke merdo koka a cığara hêni dest de biya.
Dine ra jü Avasız amo, desınde xevere da piyê mı inu, vato;
- piro, hal u mezal nia, bıraê to Sıleman, Avasu kısto. Endi piyê mı be Uşênê Seydi u aşira xo ra pia qol esto Avasu ser. Çê dine vêsnê, mal u mılkê dine ki ardo, do feqir u fıqarey. Piyê mı Hesenê Memedê Bori serva bıraê xo koto ra Weli Ağa be mordemu dıma, wasto ke ine bıkıso, tali rê i rewra remê.
B. JÊLE
- Kıtavê Roê Kırmanciye de mesela apê to Sılêmanê Memedê Bori zovina vêrena ra. Na kıtav raşti ke kıtavo de hewlo. Çıke piskolojiya aşirunê maê khanu ano ra çımunê ma ver. İnê o waxt jübini de çıturi no hurê, çıtur qoli esto jübini ser, çıqa mordemi jübini ra kıstê, dıma çıtur amê hurê, jübini qewul kerdo, naine sero nuşiyo. Tarix ke xora nia yeno werte u nuşino. Avasıji uza de serva apê to vato ke;
- ma kıst, berd, dard we.
Sewliye
- Nê rında mı, rında mı Avasız xo rê meydan thol diyo xo goyneno. Piyê mı i zof dewlemend biyê, wayirê aşire biyê, ine çıturi thorê, hem kısto, hem ki berdo, dardo we. Ala nia de, zurunê huskunê bêçêveru de nia de. Tı ke wayirê aşire nêbiya, feqir biya, beno ke bıbo! Hama piyê mı be Uşênê Seydi u aşira xo ra pia qol esto Avasu ser, piyê mı Hesenê Memedê Bori coru hêfe bıraê xo hard de verdano? Vatêne;
- kemerê temelê dine vetê, estê ser.
B. JÊLE
- Nıka tı ve xo ki zonena, o waxt qomê ma ge xo ve xo jübini kısto, ge ki dewlete verdê pê. İ meselê henêni aver biyê, gunê ma naine nıka xo vira bıkerime. Domonê Besıma Xatune biyê, i sebiyê? Uşênê Seydi ça oncia zewejiyo? Uşênê Seydi ke esto dare, ine se kerdo, koti biyê. İ çıturi rusniyê surgıniye, Besıma Xatune ve çêna xo ra çıturi "rozê merdene" de merde? Tenê na meselu sero ma rê ke qal ana ra, nıka ra vanune ke, wes u war be.
Sewliye
- Amıka mı Besıma Xatune ra çor-phonc çêney u jü ki lazê xo beno. Dı çêneyê xo ki avêr hona ke qız biyê, merdê. Uşênê Seydi lazê xo sero zof rezefiyo, xo de tım no ro ostori, berdo fetelno. Rozê oncia lazek no ro ostori, wasto ke xo de bero, lazek ostori ser ra gıneno waro, mıreno! Amıka mı a sate ra tepia ters u dezê xo ver domonu ra bırrina, endi domonê xo nêbenê. Uşênê Seydi amıka mı Besıma Xatune sero çor-phonc serri vındeno, nia dano ke cı ra domoni nêbenê, dae ra dıjdiya sono, jü Şixmamedıze ano leê mordemunê xo Galvosu. Uşênê Seydi ve amıka mı Besıma Xatune çê ra Çola HARRU de niştê ro. Na dewe, dewa de zaf rındeke biye. Uşênê Seydi nêthoro ke na mesela biaro bınê gosê amıka mı, cı ra vazo. Dıma amıka mı eve xo heşiya pê, eke a cênıke ra ki lazek biyo, endi veng nêkerdo. Amıka mı mêrdê xo Uşênê Seydi ra zaf has kerdo, tım cı ra tivariya xo biya, ae zono ke serva lazeki Şixmamedıze arda. O waxt de taê pile aşiru, taê dewlemendi xora wayirê dı cêniyu biyê. Piyê mı Hesenê Memedê Bori ki dı cêniyê xo biyê, hurdımêna ki têlewe de biyê.
B. JÊLE
- Nıka ma ra taê vanê; Dêrsım vırênde warê ceneti biyo!! Cêni u Cüamêrdê ma têdust de biyê. O waxt ağlerê Dêrsımi, xanedanê Dêsımi, hama hama yê pêroine dı-hirê cêniyê xo biyê! İnson wazeno ke naine ra pers kero, cı ra vazo, na senê têdüstêni biya? Cêniyunê ma ke qalê Dêrsımê vırêni ardêne ra, vatêne;
- avêr cüamêrdu awa ke arda cêniyunê ma ser, kerga ke purt biya, pojiya, dae ser nêama!
Dêrsımi de ki cêniyê ma, jê cêniyunê qomunê binu bındest de biyê! Qesa xo pere nêkerda, iyê ke qesa xo vêrda ra, mısal; jê Besıma Xatune u i bini jêde nêbiyê, jê bêçıkunê jü deşti moriyê. Teyna eve naine inson bese nêkeno resmê Dêrsımi vezo. Cêniyê ma ki amê kuyaene, cı ra mılqi biyo, erjiyê tever, amê kıstene.
Misal; Xane veyva Seyid Rızay u cêniya Bavaya. Sıro ke Bavay şiving ra Xane esta cêr, kısta, o sıre dıgani biya. Dêka mı Yemose vatêne;
- Bavay vato;
- xuya xo xıravına, domon ki mı ra niyo!
coka ke Xane kısta! O sıre haq u huquk çinê biyo ke, qe nê Bavay ra pers bo, vazê, "kami haqa kıstene da to ya ki, tı çıturi na haqe xo de vinena?"
Sey Rıza pilê Avasu biyo, cokao ke na mesela zonina, ez hêni inam kenune ke qomê ma de Xaney jêderê.
Ğelet meso, ez ve xo pilunê ma ra has kenune, hurmetê mı cı rê esto, en jêde ki Uşênê Seydi ra has kenune, hama hetê cêniyunê ma ra kemani u ğeletiya naine biya!
Sewliye
- Wiy, wiy, tı ve Xızıri kena ke qarsê apê mı Uşênê Seydi, piyê mı Hesenê Memedê Bori mebe! Apê mı Uşênê Seydi direga Dêrsımi bi! Can u roê u helmê Dêrsım bi. Nia de ke amıka mı Besıma Xatune serva zon u itıqatê xo, serva mêrdê xo Uşênê Seydi şiya merdene. Eke cı rê xıravın biyêne, de, to ve xo vaze, ae qe hêni kerdêne?!
Yê piyê mı ki cêniya xuya vırêne mırena. Dêmara mı Horiye cêniya moravaê xo bena, nêzon morovay rê se beno. piyê mı arda. Dıma ki mordemê piyê mı vajiyê pede, her roz cı rê kerdo serevdê sari, vato;
- to honde dewlemenda, çınay rê düstê xo ra jüye de nêzewejina! Piyê mı ki sono, ağlerunê Dêrsımi ra çêna Dılê Aliyê Qeri mua mı Yemose ano. Hetê mua mı Yemose ki zof dewlemed u şêri biyê. Bıraê mua mı Yemose, Seydaliyê Dıli bedelê na dina biyo. Hirıs u heşt de ni berdê, pêro qır kerdê! Khalıkê mı Dılê Aliyê Qeri u xalê mı Seydaliyê Dıli sero jü şüara Sılê Qıji esta, ez bese nêkon goş dine, mı ke gos dê, dez dano zerria mı!
Uşênê Seydi ve piyê mı Hesenê Memedê Bori, piyê feqir - fıqaru biyê. Piyê mı coru nêşiyo talıvu, her serre tolıvi amê diyarê piyê mı. Tolıvu rê ke çı lozım biyo, do cı. Piyê mı coru qemısê tolıvunê xo nêbiyo. Tolıvunê xo ra has kerdo, qıymet do cı, tolıvi ki dey rê hêni biyê.
Hirıs u heşti ra aver Uşênê Seydi, Sey Rıza, Fındıq Ağa, taê ağlerê Dêsımi kenê top, benê Xarpêt de erzenê dare. Mua mı vatêne;
- Ma çê ra Pirgıç de, Kortamuriye de niştêne ro. Eskeri şiyê, Uşênê Seydi fekê çhemi de pê gureto, Uşênê Seydi ke ardo dustê Korta Muriye mua mı ra vato;
- veyvê, Hesen kotiyo?
Mua mı ine xevere desınde da piyê mı inu, xeylê mordemê xo biyê topi ke eskeru dest ra Uşênê Seydi bıjêrê, Uşênê Seydi texeliyo, vato;
- dare haqio sıma ver dero; nêbo, nêbo, sıma eskeri ra nê! İfada ma cênê, oncia ma verdanê ra!
Ap Uşênê Seydi honde dengızu aqılê xo biyo, ey teyna merdena xo nêzona. Ça mordemunê xo ra hêni vato, ça texeliyo, kes nêzoneno. Da dıma ke berdo Xarpêt, jêde werte nêkoto, esto dare, Asıqi hirê rey resen esto vılê ap Uşênê Seydi, hirê rey resen vışiyo. Endi ondêr çawusê uzay biyo, çık biyo Anqara rê têl kerdo ra vato;
- hao satê ra jêdero ke Uşênê Seydi ma erzeme dare, resen vişino. se vanê? Nêzon, ine dot ra cı ra se vato, ap Uşênê Seydi kuno Asıqi ra vano;
- teres to nêşkina mı berzê dare, çıke to bêiman u bêitiqata.
Eve xo lınge kuno kurşi ra, kurşi erzeno.
Taê mordemunê ma vatêne;
- mezela ap Uşênê Seydi Uşênige dera. Her yene mılet sono dormê mezele de çılu finora cı. Mıleti mezela ap Uşênê Seydi ra serva teveri ki wele hêni kınıta ke mezele biya çuxure.
Hirıs u heşt de amıka mı Besıma Xatune ge ge teyna esto xo ver, mal u mılkê xo eskeru ra sevekno. Hem sımşêrê xo, hem ki tıfongê xo miyane ra nêamo war. İne ke xeylê xo dardo we, esker ke tenê onciyo, şiyo, oncia amê bonunê xo. Hama eskeri her ca vêsno, kemere, kemere sero nêverda. İnê o waxt zof tengiye onta. İ roji şiyê, sola reyna peyser mêrê, endi az u uzê ma ra düri şêrê! Dıma mılet çê ve çê do arê, vato;
- sıma rusneme surgıniye.
Tivariya piyê mı inu cı rê çinê biya. Çıturi bıbo ke, eskerê Tırku lewe de mılet qır kerdo, kok ardo. İ mığaru de mendê, nêamê cêr. Hata ke raşti sukunetiye ama, hona amê bonunê xo. Çıke eskeri hona ağlerunê Dêrsım dıma biyê.
Dinaru ra pilê Kudu Hesen Efendi u khalıkê mı Dılê Aliyê Qeri u lazê xo Seydaliyê Dıli ra ki eskeri, vanê;
- sıma rusneme surgıniye, çıkê sıma ke esto, xo de bıjêrê.
İ ki a sate çı ke kuno ra dest, zerrn u şêmunê xo, xo de cênê. Çê khalıkê mı benê, nejdiyê Baxçê Meleke de are esto, uza de kısenê. Çê Hesen Efendi ki nıka xelefe nêvo, ez vajine i ki Turısmege de uzau ra caê kısenê. Dine sero çıqa ke zerrn u şêmi biyê, eskeri kelepur kerdo, sera gureto.
Mıletê mao ke pey de mendo, çıqa ke koto ra eskeru dest, jê mal u gay qelevnê ve makinu, berdê Xarpêt. Xorê mıleto feqir endi destê dine de hêşir biyo. Mılet jê mali sanê ve makinu ver, porrê cêniyu, herdis u zımêlê cüamêrdu tastê, estê uza. Sıre ke amo amıka mı Besıma Xatune, ae xo kerdo eskera vato;
- ez çêna Memedê Boriune, cêniya Uşênê Seydiune.
Amıka mı esto xo ver, qira dine ra, vato;
- teresenê, murdarenê, gawurenê, sıma her çiyê ma, ma dest ra guret! Na rae ki kaê xo ma rê anê.
İyê ke uza biyê, amıka mı ra qeyr, keşi nêthoro, xo eskera nêkerdo. Ae o tore ra endi hata be cao ke şiyê surgıniye, dine de cedele kerdo.
Amıka mı be çêna xo Meleke, Seybakıl u domoni, Şixmamedıze be domoni, dê be jü ca. Ez vajine Eskişehiro, çıko, dê uza. Ni çê be çê dewu ra ağme kerdê. Şixmamedıze ve Seybakıl uza jübini cênê. Lazê apê mı Uşênê Seydi hona domon biyo. Dine ra vato;
- ez ke biyune pil, hêfe piyê xo sıma ra cênune.
Seybakıl xora avêr ra verva Uşênê Seydi de biyo, tey dewa pilêni kerda. Vantêne, Seybakıl do lazeki ro, lazek biyo nêwes merdo. Şixmamedıze be dey ra wertê xo de yenê hurê, na mesela hal kenê dane we. Kami ra se vajime, tezel u taliyê apê mı Uşênê Seydiyo. Dıma Seybakıl, çênunê apê mı Uşênê Seydi hurdımine dano lazunê xo, uza ine zeweznêno.
Ni ke hona nêardê surgıniye, Dêrsım de biyê. Besıma Xatune ra jü mordemê xo vato:
- bê, ma bızewejime.
Amıka mı şiya, rae ser vajiya pede, vato;
- rew itau ra def be, so, bıraê mı Hesen ke pêheşiyo, loqlunê to verdano to ser. Ez çêna caê xanedanune, ostori ra nênu war, heri nênison!
Amıka mı Besıma Xatune ve çêna xo Meleke cao ke şiyê surgıniye, uza jü çımê bon do cı, a be çêna xo uza mendê. Mıletê mao ke uza dero, Tırki i berdê, gureynê, wasto ke naine ki berê bıgureynê, ine çêver ra nêkerdo. Tırku ke tey çare nêdiyo, şiyê mıletê ma ardo. Besıma Xatune ve çêna xo Meleke mıletê ma ra vato ke;
- gonia ma Uşênê Seydi ra, qomê ma ra sure niya! Mı be çêna xo rozê Kervela gureto! Nonê kafiri nêwerino! Nêwazemê destê bêbexti, destê kafiri ma gıno! Tey ke çare nêvinenê, peyniye de Tırki xevere danê eskeri, i yenê, çêver sıknenê ke merdê!
B. JÊLE
- Wes u war be. Hona zof qesey estê. Eke ke mı dest ra ame, rozê pêrüne jü be jü nusnen. Naza de leza ke Besıma Xatune u çêna xo Meleke da, cêni u domoni u qomê mao ke hirıs u heşti de qırkerdê, vılê mı dine rê muye ra bariyo, dine ver de eve hurmet benune çewt.
8 - 3 – 2011
