Semnanki Sero

LETE 1



Semnanki koti qesê beno?

Şeherê Semnani verê koê Elbrusi dero, 220 km şarqê Tehrani dero.,....1979 de nufusê xo 60.000 biyo.

Qesanê Semnanki sero tenê misali:

tam: tat, Geschmack
çu: odun, Holz
kar: sağır, taub
konc: köşe, Ecke
par: kanat, Flügel
tir: ok, Pfeil
tong: dar, Eng
sam: korku, Angst
dim: yüz, Gesicht
ma: ay, Mond
gal: boğaz, Kehle
sal: sene, Jahr
miş: fare, Maus
ças: göz, Auge
daq: işaret, Zeichen
din: din, Religion
kiya: ev, Heim, Haus

Bêrime Antena (Morphologıe) Ser, Antena Nama Be Fiila Ser

A). Cınsêt

S. dı cınsêt estê, nêr u maykekie.

Her nameo ke 1.ebe herfa bêvengê (sessiz harf) qedino, ya ki 2. ebe herfa vengina ke gıraniye dae serao, nêro.

1. numuney: zabun: dil, Zunge del: yürek, Herz kiya: ev, Heim va: rüzgar, Wind

2. numuney: asoni: rahatlık, Bequemlichkeit biçaragi: çaresizlik, Hilfslosikkeit naxsa: plan, Plan, Planung

Her nameo ke asaeko (konkreto, nesnel) u ebe herfa vengine (a, i,e) qedino u giranie ki nae serawa, maykeko.

1.numuney: dara: orak, Sichel ruva: kedi, Katze ke: kuyu, Brunnen aliya: şeftali, Pfirsich re: yol, Weg

Xerca nina ra ki hona jü cinsêtê de tabi esto.

numuney: me: anne, Mutter dota: kız çoçuğu, Tochter pir: oğlan çoçuğu, Sohn asp: eril at, Hengst madiyon: dişil at, Stute

Ebe 'a' pê qesa sanıtene, qesanê nêra ra qesê maykeki vırazinê.

numuney: kutar: eril güvercin, mänl. Taube >>kutar-a: disil güv., weibl. Taube xar: eril eşek, Esel> >>>xar-a: dişil eşek, Eselin

Tayê heywana de ki cınsêt ebe 'nar (nêr)' ya ki 'made (maykeke)' verê qesa sanıtene araze beno.

numuney: nara verg: eril kurt, mänl. Wolf >> made verg: disil kurt, Wölfin nara ga: öküz?, Bulle >>> mada ga: inek, Kuh nara xik: domuz, Eber >>> mada xik: dişil domuz, Sau

B) Amor (Numerus, Tekil-Çoğul)

S. dı Amora nas keno, Jükek (tekil, Singular), Xêlê (Çoğul, Plural)

a) Jükekiye (Tekil, Singular)

Sem. zê Zazaki, Kırdaski ebe zonanê binanê dormê ma ra, dı hala (hal, Kasus) nas keno: 1. Halo Raşt, 2. Halo Çewt

Qeseê ke ebe herfa bêvenge qedinê Halê Raşti de qe nisanê nêcêne, no Zazaki de ki niyaro. Le Halê Çewti de 'i' cênê

numuney: gusfand (koyun, Schaf) H.Raşt + /i/>>>>>>> >>gusfand-i H. Çewt

Qeseê ke ebe herfa vengine(a, e) qedinê u gıraniye nina serao.

numuney: ga (inek, Kuh) H.Raşt + y >>> gey H. Çewt kiya (ev, Heim) H.R. + y >>> kiyey H. Ç.

Qeseê ke ebe herfa 'a' qedine, maykekê u giraniya qesey nina sera niyo, H. Ç.i de 'a'a peyen ginena u hurinda dae de 'i' sanino pey qesa.

numuney: gala (dikiş, Naht)H.R.,may. + i >>>> gal-i H. Ç.

sala (yil, Jahr) H.R. may. + i >>> sali H. Çewt

b) Xêyliye, Zêdayie(Çoğul, Plural)

Hale Raşti de nisanê xêyliye, zê Zazaki de /i/~/y/'o, Hale Çewti de ki /un/'o. Nê hurdima formi Zonê Ma de ki estê, /un/ê H.Çewti zafêri hetê Palu/Çewligi de vereno....ê caanê bina de /u, a, o, on, an/'o

numuney: asp (at, Pferd) H.R.jükek >>aspi H.R. xêlê

aspi H.Çewt jükek >>>> asp-un H.Çewt, xêlê

Nafa ki dore Waxtqesa (fiil, Verb) dera.

Verê coy (zê Lolıcê ma nêvanê) ebe waxtê nikay (şimdiki zaman, Präsens) ver kenime karê xoyê ewroêni.

Ebe nê qeydey sima zamira (Personalpronomen) musenê.

Waxtê nıkay gorê hire babeta (Modu, Kip) ancino, 1.Mod. musnaene (Indikativ), 2. Mod. wastene (dilek kipi, Konjunktiv), 3. Mod. emır (Imparativ, emir kipi)

Her çi ra raver, ez wazen ke tenê emsalanê waxtqesanê Semnanki bıdine sıma:

A) Modusê musnaene (Indikativ)

Mod. musnaene ebe verbend (Präfix) /ma, mu, mi/ şanino pê.

Qeyde waxtê nıkay niyaro: /zamir ma + koka w.qese + kesnişan/

numuney:

a )waxtqeseê intrasiva de

/basiyon/ >> siyene, gitmek, gehen

a ma-ş-in (ez şon-ane, ben gidiyorum)
tu ma-ş-a (tı şon-a, sen gidiyorsun)
u ma-ş-u (a şon-a; o şon-o; o gidiyor)
hama ma-ş-in (ma şon-ime...)
şama ma-ş-in (şıma şon-ê, ...)
ui ma-ş-in (ê şonê, onlar gidiyorlar)

b) waxtqeseê trasitiva de

/hakardiyon/ >> kerdene, yapmak, machen

a ma-kar-un (ez ken-ane)
tu ma-kar (tı ken-a)
u ma-kar-e (o ken-o)
hama ma-kar-in (ma ken-ime)
şama ma-kar-in (şıma ken-ê)

ui ma-kar-an (ê,i ken-ê)

Nafa ki dore ame era modusê waşteneo (Konjunktiv, Subjuktiv, Dilek kipi)

Waxtê Nıkay Ser:

Seba pêşanıtena modusê waştene, hurinda verbendê (Prefix, önek) /ma/ê waxtê nıkayê modusê musnaenê (Indikativ) de, modusê waştene de verbendê de bin şanino verê koka waxtê nıkay.

Eke waxtqese ranêverde (intransitiv, geçissiz) bo, her dem, ya 'ba' ya 'bu' yaki 'bi' şanino verê koka waxtê nıkay...... ..eke waxtqese raverde (transitiv, geçişli), o çax verbend ya 'va'o yaki 'ha'o....no verbend mesderê waxtqesey de ki esto.

Dêra dıma, zê misala mına ke, ez nuştê xoyê naera raveri de qalê cı biyane, kesnişani ênê.

a) Waxtqeseê Ranêverdi (intransitiv, Geçişsiz Fiil)

numune: /başiyon/ (siyene)..koka waxtê nıkay /-s-/, ebe verbendê /ba-/

a ba-ş-in >> (ez şori);
tu ba-ş-a >> (tı şorê);
u ba-ş-u >> (a, o, şoro)
hama ba-ş-in >> (ma şonime);
şama ba-ş-in >> (şıma şorê);
ui ba-ş-in >> (ê,(i) şorê);

b) Waxtqeseê Raverdi (Transitiv, Geçişli)

numune: /vaparsiyon/ (persaene)... koka w.nıkay /-pars-/..ebe vebendê /va-/

a va-pars-un >> (ez bıpersine);
tu va-pars-a >> (tı bıpersê);
u va-pars-a >> (a, o, bıperso);
hama va-pars-in >> (ma bıpersime);
şama va-pars-in >> (şıma bıpersê);
ui va-pars-in >> (ê,(i) bıpersê)

Çıme: Forume Gıramerê Zazaki