Wenden o nustena Zazaki - Zazaca okuma ve yazma
GIRIŞ
Bu derslerin ana amacı Zazaca - Dımılki- Kırmancki'yi bilmeyenlere ögretmek değil, fakat Zazaki - Kırmancki - Dimilki dilini konuşabilip, okuma yazmasını bilmeyenlere, okuma-yazma konusunda yardımcı olmaktır.
Bunu yaparken kişinin Türkçe okur-yazar olduğunu kabul ediyoruz. Türkçe dilinde okuma yazma bilen bir kimse, eğer yeterince Zazaki biliyorsa, kısa zaman zarfında yapacağı alıştırmalarla, Zazaki okuma - yazma sorununu halledeceğine inanıyoruz.
Zazaca'da akıcı konuşma yeteneği olan kişi çok kisa bir sürede akıcı bir şekilde okuyup yazmayı da geliştirecektir.
Bilindiği gibi Zazaca konuşanların hemen hemen hepsi Türkiye kökenli ve Latin harfleriyle Türkçe okur-yazardırlar. Bu nedenle de buradaki okuma yazma konusundaki izahları, örnekleri ve karşılaştırmaları Türkçe dilinde yapacağız.
ALFABE
Zazaca Alfabe ile Türkçe alfabe arasındaki fark kolayca kavranabilecek kadar az sayılır. Türkçe alfabedeki harflerin 27 tanesi aynı şekilde ve aynı seslere karşılık olarak kullanılırlar. Ancak Zazaca Alfabede 32 harf mevcuttur.
Zazacada alfabesinde:
a, b, c, ç, d, e, ê, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, ş, t, u, ü, v, w, x, y, z
harfleri mevcutken,
Türkçe ile aynı olan:
a, b, c, ç, d, e, f, g, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z
27 harfi de oldugu gibi kullanmaktadır.
Farkli Harfler:
Zazacada, Türkçeden farklı olarak fazladan:
ê, ğ, q, w, x, sesleri vardır.
(buradaki Ğ ğ sesi Türkçedekinden farklıdır. Ayrıca dikkat edilirse zazacada Öö sesinin olmadığı görülecektir)
Türkçe alfabeden tanıdığınız harflerle aşağıdaki ZAZACA kelimeleri okuyabilirsiniz.
|
Sesi Türkçeden Farklı Harfler:
Zaza alfabesinde Türkçeyle ortak gibi görünen bazı harflerin zazacadaki sesleri Türkçedekinden farklıdır. bu harfler şunlardir.
c , ç ve g
Iki harften oluşan sesler:
Bunun yanında, Zazacada bazı sesler bir tek harfle ifade edilemezler. Bunun yerine harflerin kombinasyonondan oluşan seslerle ifade etmek gerekir.
Bunlara ornek olarakta şu sesleri verebiliriz.
çh, kh, ph, th, ve rr
Zazaca alfebede olupta Türkçede olmayan harfler:
sadece dört harf mevcuttur.
bunlarda: Q-q, W-w, X-x, Ê- ê, harfleridir.
1- Zazaca - Türkçe ortak harfler (bazı örnek kelimelerle.) Sessiz harfler
| B b - Bızi (keçi) | M m - mordem ( adam) |
| C c - Cüanıkı (kadın) | N n - nenig ( tırnak) |
| Ç ç - Çıber (kapı) | P p - pelge (yaprak) |
| D d - Dest (el) | R r - Morek (boncuk) |
| F f - Fek (ağız) | S s - Soyı (elma) |
| G g - Genım (bugday) | Ş ş - Şilanı (kusşburnu) |
| H h - Hak (yumurta) | T t - Torzen (balta) |
| J j - Ju ( bir) | V v - Verg (kurt) |
| K k - Kemerı (taş) | Y y - Meyman (misafir) |
| L l - lıngı (ayak) | Z z - zon (dil) |
2- Türkçede olmayan Zazaca sesiz harfler
| Q q - Qorr (diz) |
| W w - Ware (yayla) |
| X x - Xemel (süs) |
3- Zazaca Türkçe ortak harfler (bazı örnek kelimelerle) Sesli harfler
| A a - As(ş)me (ay) | O o - ostor (at) |
| E e - Eskızı (kuru üzüm) | U u - Usarr (bahar) |
| I ı - ş(s)ıt (süt) | Ü ü - Lüye |
| İ i - İştane (yüzük) |
(not: Zazacada (Ü) harfi hiçbir zaman kelimenin başında yer almaz, bunun gibi (I) harfi de kuzey ağzında kelimenin başında yer almaz.
4- Türkçede bulunmayan zazaca sesli harf
| Ê ê - êrğat (yardım destek) |
5- Iki harften oluşan sesler bazı örnek kelimeler
| Çh çh - Çhor (dört) | Ph ph - phonc (beş) |
| Kh kh - Khoçıkı (kaşık) | Th th - Thomur (saz) |
| RR rr - bırr (orman) |
6- Güney lehçesinde kullanılan bazı sesiz harfler
| ' 'azeb (ergen) |
| 'erd (toprak) |
| 'H 'h - 'hewt (yedi) |
ÖRNEKLER:
Cc Çç sesiz harflerinin farkli seslerine bazi örnekler
Daha öncede belirttigimiz gibi Zaza alfabesinin 27 harfi Türkçedeki gibi okunmaktadir. Bunlardan C, Ç, G harfleri her nekadar Türkçeyle ortak görünse de G tamamen farkli sesi ifade ederken C ve Ç farkli durumlarda iki farkli ses verirler.
C Sesine örnek
C sesinin dz olarak telafuz edildigi haller
| ca | yer |
| cemed | buz |
| cor | yukarı |
| cıle | yatak |
| cıte | çift |
Ç sesine örnek
Ç sesinin ts olarak telafuz edildigi haller
| çare | alın |
| çim | göz |
| çor | dört |
| çerme | deri |
| çoganı | baston |
Ğ sesine örnek
Ğ sesinin Zazaca okunuşu
| ğezna | hazine |
| ğezalı | ceylan |
| ğizalık | kömür tanesi |
| ğart | biley taşı |
| ğelat | yanlış |
RR rr sesine örnek
RR rr sesine örnekler
| bırr | orman |
| perr(e) | kanat |
| herremus | köstebek |
| merre | fare |
| kerr(e) | pas |
Kh sesine örnek
Kh kh sesine örnekler
| khal | ihtiyar |
| khoçıke | kaşik |
| khan | eski |
| khovık | huni |
| kherr | sagır |
Ph sesine örnek
Ph ph sesine örnekler
| phum | baykuş |
| phonc | beş |
| phıt | bebek |
| phij(z) | kazık |
| phon | yassı |
Th th sesine örnek
Th th sesine örnekler
| thomır | saz |
| thol | acı |
| thilık | küçük bez parçası, yamalık |
| thom | tad |
| thole | kabuk |
Çh çh sesine örnek
Çh çh sesine örnekler
| çhem | çay - ırmak |
| çhıme | göze, kaynak |
| çhılmı | sümük |
| çhok | dizden aşağısı |
| çhorız | dörtlü |
Q - q sesine örnek
Q - q sesine örnekler
| qor | bacak |
| qılançıkı | saksagan |
| qese | söz, kelime |
| qolın | başlık |
| qıc(z) | küçük |
W w harfine örnek
W w harfine örnekler
| Wae | bacı, kız kardeş |
| Ware | yayla |
| Werd(eni) | yemek |
| Weş(s) | sag, sağlıklı, tatlı, hoş |
| Wereza | yeğen (kızkardeşin oglu) |
X x harfine örnekler
X x Harfine örnekler
| le(a)x | alay (şaka etmek) |
| xal | dayı |
| xılık | çömlek |
| xırxe | awuç içi kadar taş |
| xete | kagıt, çizgi, satır |
Ê ê seslisine örnekler
Ê ê seslisine örnekler
| (y)êrgat | yardım, destek |
| bêçıke | parmak |
| çêneke | kız |
| çêrang | tavan, çatı kirişi |
| dês | duvar |
