Zonê made Formo Pasiv (fekê Mamekiye)
Mehmet Doğan
Tae kıtavê gıramerê zonê maê ke gunê zof avêri ra bıvejiyenê xêle koti ve herey... Eke zof koti ve herey, mı nia da 'ke gılê kıtavu ki hona nêoseno, mı ki est ra hover, seveta qursê zonê mao ke Köln dero na tekst u taê çiyo de bin kerd hazır. Ez qursê zonê ma, Heq cıra zof raji vo, eve kıtavunê C. M. Jacobsoni u gramerê zonê ma sere tekstê deyê ke hona kıtav nebiyê eve inu dan. Na tekstu de xarita zonê ma xêlê vejiya. Hama formê pasivi sero hona zof çi çinê vi. Dı serri ra jêdero ke na tekst mı dest dero, nıka ağme kon. Alimê ke gramere zonê ma ser gureenê destê ho tene pêt bijêrê, çiyo ke pêleka hodero endi rokerê, vezê, çıke waxtê ma çino... Na tekst mı eve ordımê kıtav u textunê C. M. Jacobsoni 've notê ke mı jü seminer de Haydar Dikmey ra guretê eve ordımê inu kerd hazır.
***
Kırmancki-Zazaki de formo pasiv teyna eve jü qeyde nêvırajino, jüy ra jêde formê ho estê.
Formê 1.
Vırastena formê 1ine de pencê waxqesey ra dıma nisanê pasivi "-i" yeno. Waxtqesê ke formê pasivi cênê pêro eve na form nêbenê pasiv.
Masdar: potene backen, kochen
O nu(n) pozeno. (aktiv)
Nu pozino. > Nu pojino. (pasiv)
Kırmancki-Zazaki de hirê ruçıkê (az) waxtqeşi estê: waxtê nıkay, waxtê veri, modusê wastene. [ [1]]
| nisanê modusê wastene (Modus) | koka waxtqesey (Werbwurzel) | nisanê pasivi (Passiv Morfem) | |
| waxtê nıkay | poj- | -i | |
| waxtê veri | poj- | -i | |
| modusê wastene | bı- | poj- | -i |
| nisanê waxtê nıkay [Imperfektes Aspekt (Präsens Indikativ)] | kêsnisan ya ki kopula (Personalendung oder Kopula) | |
| waxtê nıkay | -n | -o |
| waxtê veri | -- | -(y)a |
| modusê wastene | -- | -(y)o |
A zerfeti pozena. (aktiv)
Zerfeti pozina. > Zerfeti pojina. (pasiv) > [Zerfeti (hetê/destê aera) pojina.]
| aktiv | pasiv | Kırmancki-Zazaki, Deutsch |
| A zerfeti pozena. | Zerfeti pojina. |
waxtê nıkay (hira) Präsens |
| Awa zerfeti pozena. | Zerfeti hawa pojina. |
waxtê nıkay (avêrberdene) Progressives Präsens (kontinuierliches Gegenwart) |
| Ae zerfeti pote. | Zerfeti pojiye. |
waxto vıren (eve ho diyo) Präteritum (erlebte Rede) (einfache Vergangenheit) |
| Ae zerfeti pota. | Zerfeti pojiya. |
waxto vıren (gumankerdene) Präteritum (berichtete Rede) oder Perfekt (vollendetes Gegenwart) |
| Ae zerfeti potenê. | Zerfeti pojiyenê. |
waxto vıren (avêrberdene) Imperfekt (unvollendete Vergangenheit) |
| Ae 'ke zerfeti bıpotenê, domoni biyenê sa. | Zerfeti 'ke bıpojiyenê, domoni biyenê sa. |
nisanê modusê wastene (bı-) eve formê waxtê veri (avêrberdene) Konjunktiv Imperfekt |
| Aê zerfeti poti vi. | Zerfeti pojiay vi. |
waxtê vıreni ra avê Plusquamperfekt |
| A wazena ke, o zerfeti bıpozo. | A wazena ke, zerfeti bıpojiyo. |
wastene Konjunktiv (Möglichkeitsform) |
| Zerfeti bıpoze! | Zerfeti bıpojiyo! |
emır Imperativ |
| Zerfeti mepoze! | Zerfeti mepojiyo! |
nêkerdene Prohibitiv oder negatives Imperativ |
| Zerefeti potea. | Zerefeti pojiyaiya. | Partizip Perfekt / Preteritum ( oder Zustandpassiv?) |
Masdar: pêguretene fangen, fassen, festhalten...
I mırçıku pê cênê. (aktiv)
Mirçıki pê cêrinê. (pasiv) > [Mirçıki (hetê inura) pê cêrinê]
Formê 2.
Formê 2ine eve waxtqesê "biyaene" vırajino. Heni oseno ke waxtqesê ke eve jü name ya ki verhurendi (preposizyon) waxtqesê "kerdene" ra vejinê, jêderi eve na form şikinê benê pasiv.
Masdar: rakerdaene öffnen
O çêver keno ra. (aktiv)
Çêver beno ra. (pasiv) > [Çêver (hetê eyra) beno ra.]
| aktiv | pasiv | Kırmancki-Zazaki, Deutsch |
| O çêver keno ra. | Çêver beno ra. | waxtê nıkay (hira) Präsens |
| Owo çêver keno ra. | Çêver hao beno ra. | waxtê nıkay (avêrberdene) Progressives Präsens (kontinuierliches Gegenwart) |
| Ey çêver kerd ra. | Çêver bi ra. | waxto vıren (eve ho diyo) Präteritum (erlebte Rede) (einfache Vergangenheit) |
| Ey çêver kerdo ra. | Çever biyo ra. | waxto vıren (gumankerdene) Präteritum (berichtete Rede) oder Perfekt (vollendetes Gegenwart) |
| Ey çêver kerdenê ra. | Çêver biyenê ra | waxto vıren (avêrberdene) Imperfekt (unvollendete Vergangenheit) |
| Ey 'ke çêver ra kerdenê, a xeleşiyenê. | Çêver 'ke ra biyenê, a xeleşiyenê. | nisanê modusê wastene (bı-) eve formê waxtê veri (avêrberdene) Konjunktiv Imperfekt |
| Ey çêver kerd vi ra. | Çêver bi vi ra. | waxtê vıreni ra avê Plusquamperfekt |
| O wazono ke çêver ra kero. | O wazeno ke çêver ra bo. | wastene Konjunktiv (Möglichkeitsform) |
| Çêveri rake! | Çever rabo! | emır Imperativ |
| Çêveri ra meke! | Çêver ra mebo! | nêkerdene Imperativ |
Masdar: weiyekerdene ernähren, aufziehen, züchten
Khalık zarancu keno weiye.
Zaranci benê weiye.
Formo 3.
Formê 3ine eve ordımê waxtqesê "amaene" vırajino, dıma ki masdar yeno.
Waxtqesê ke formê pasivi cênê, heni zonen ke pêro, eve na formê 3ine benê pasiv.Waxtqesê ke eve formê 1ine u 2ine de benê pasiv, orjinalê ho ki raşt ke na formê, heni oseno ke, eve formo 3ine de ki şikinê formê pasivi bıjêrê.
Masdar: potene backen, kochen, braten
| amaene + | masdar |
| yena | potene |
A zerfêti pozena. (aktiv)
Zerfêti yena potene. (pasiv)
Masdar: rakerden-e öffnen
| amaene + | masdar |
| yeno | rakerdene |
O çêver kenê ra. (aktiv)
Çêver yeno rakerdene. (pasiv)
Masdar: pê-guret-en-e fangen, fassen, festhalten...
| amaene + | masdar |
| yenê | pê guretene |
I mırçıku pê cênê. (aktiv)
Mirçıki yenê pêguretene. (pasiv) > [Mirçıki (hetê eyra) yenê pêguretene.]
Mirçıki pê cêrinê. (pasiv-formê 1.)
| aktiv | pasiv | Kırmancki-Zazaki, Deutsch |
| I mirçıku pê cênê. | Mirçıki yenê pêguretene. | waxtê nıkay (hira) Präsens |
| Iyê mirçıku pê cênê. | Mırçıkê haê yenê pêguretene. | waxtê nıkay (avêrberdene) Progressives Präsens (kontinuierliches Gegenwart) |
| Inu mirçıki pê gureti. | Mirçıki amey pêguretene. | waxto vıren (eve ho diyo) Präteritum (erlebte Rede) (einfache Vergangenheit) |
| Inu mirçıki pê guretê. | Mirçıki amê pêguretene. | waxto vıren (gumankerdene) Präteritum (berichtete Rede) oder Perfekt (vollendetes Gegenwart) |
| Inu mirçıki pê guretenê. | Mirçiki amenê pêguretene. | waxto vıren (avêrberdene) Imperfekt (unvollendete Vergangenheit) |
| Inu 'ke mirçıki pê bıguretenê, kerdenê weiye. | Mirçiki 'ke biamenê pêguretene, amenê weiyekerdene. | nisanê modusê wastene (bı-) eve formê waxtê veri (avêrberdene) Konjunktiv Imperfekt |
| Inu mirçıki pê gureti vi. | Mirçıki amey vi pêguretene. | waxtê vıreni ra avê Plusquamperfekt |
| I wazenê ke mirçıku pê bıcêrê. | I wazenê ke mirçıki bêrê pêguretene. | wastene Konjunktiv (Möglichkeitsform) |
| Mirçıku pêbıcêrê! | Mirçıki bêrê pêguretene! | emır Imperativ |
| Mirçıku pê mecêrê! | Mirçıki mêerê pêguretene! | nêkerdene Prohibitiv oder negatives Imperativ |
Mastar: weiyekerdene ernähren, aufziehen
|
amaene +
|
masdar
|
|
yenê
|
weiyekerdene
|
Khalık zarancu keno weiye. (aktiv)
Zaranci yenê weiyekerdene. (pasiv) > [Zaranci (hetê eyra) yenê weiyekerdene]
Zaranci benê weiye. (pasiv-formê 2.)
| aktiv | pasiv | Kırmancki-Zazaki, Deutsch |
| Khalık zarancu keno weiye. | Zaranci yenê weiyekerdene. | waxtê nıkay (hira) Präsens |
| Khalıko hao zarancu keno weiye. | Zarancê haê yenê weiyekerdene. | waxtê nıkay (avêrberdene) Progressives Präsens (kontinuierliches Gegenwart) |
| Khalıki zaranci kerdi weiye. | Zaranci amey weiyekerdene. | waxto vıren (eve ho diyo) Präteritum (erlebte Rede) (einfache Vergangenheit) |
| Khalıki zaranci kerdê weiye. | Zaranci amê weiyekerdene. | waxto vıren (gumankerdene) Präteritum (berichtete Rede) oder Perfekt (vollendetes Gegenwart) |
| Khalıki zaranci kerdenê weiye. | Zaranci amenê weiyekerdene. | waxto vıren (avêrberdene) Imperfekt (unvollendete Vergangenheit) |
| Khalıki 'ke zaranci weiye kerdenê, zof biyenê sa. | Zaranci 'ke biamenê weiyekerdene, khalık zof biyenê sa. | nisanê modusê wastene (bı-) eve formê waxtê veri (avêrberdene) Konjunktiv Imperfekt |
| Khaliki zaranci kerdi vi weiye. | Zaranci amey vi weiyekerdene. | waxtê vıreni ra avê Plusquamperfekt |
| Khalık wazeno ke zarancu weiye kero. | Khalık wazeno ke zaranci bêrê weiyekerdene. | wastene Konjunktiv (Möglichkeitsform) |
| Zarancu weiye kerê! | Zaranci bêrê weiyekerdene! | emır Imperativ |
| Zarancu weiye mekerê! | Zaranci meerê weiyekerdene! | nêkerdene Prohibitiv oder negatives Imperativ |
