Standardizekerdena Zazaki rê nustey - 1
VEWRE: VORE, VARE, VEWRI
Zazaki de serba qese “kar / Schnee / snow” hirê varyanti estê:
Vewrı [fekê Çermug-Soyrege, Diyarbekır)
Vore (vor) [Dêsım, Palo-Bingol]
Vare [Varto, Bingol, Pılemoriye, Xınıs]
Ni ki nia vacinê:
Vewrı varena
Vore varena
Vore vorena
Vare varena
Pers ita nuyo: ninu ra kamci oricinali rê nezdi mendo ke, mordem serba standardize bıcêro (bıgiro) ?
Diyalektanê Zazaki de xeylê vuriyaisê vengu estê. Kamci qese se vuriyo, pê qıyasê zonanê binu ra insan şikino veco meydan.
Irankiyo khan de no qese nia biyo: *vafrâ-
Kırdaski: berf
Soranki: befr به فر
Farski: bärf برف
Se ke aseno, Soranki İrankiyê khani ra en nezdi mendo, çıra ke diftong –ef- nêvuriyo.
No diftong ni qeseu de ki esto:
7:
Zazaki: hewt ( > hawt > hot)
Kırdaski: heft
Farski: häft هفت
Zazaki: kewtene (>kotene>kutene) [koka waxtê nıkay: kew- (>ku-)]
Kırdaski: ketın [koka waxtê nıkay: kev-]
Farski: käftän (endi nêvacino) كفتن
gırewtene:
Zazaki: gırewtene (> gırotene> guretene)
Kırdaski: gırtın
Farski: gereftän گرفتن
Zazaki de taê hetu de hona vanê “gırewtış/gırewtenı”, uyo ke eslê xo ra en nezdiyo, yanê mı çım de gereke “gırewtene” standart bo, waxtê nıkay ki “gên-”, subjontif de ki “bıgir-” bo.
Fekê cori de taê dewanê Xozat, Kêği u Bingoli ra qeyr “g” kerdo “c”: cên; bıcê/bıci;
‘gırewt’ ki biyo ‘gırot’, dıma ‘guret’.
Xeylê qeseu de ki ı-o biyo u-e, coka ki ‘gırotene’ biyo ‘guretene’
Ni qeseu de ki çüta vokalu ı-o biya u-e:
pıro: pure
tıro: ture
mıloçıke: muleçıke (morcela)
mışone: muşene
gılor: guler
xıloke: xuleke
Jü ki qese serba “ayakkabı / schuh / shoe” (ma de vanê postal):
sewl > sol
Fekê Çermug-Soyrege de no varyant esto, isan gereke “sewl” bıcêro.
Insan şikino,, zobina zonanê Irankiyu ra mısal bıdo, feqet netice serba Zazaki nêvurino. Diftongo ke Irankiyo khan de “-af-” biyo, Zazaki de veraneê xo –ew- beno.
Na biyaiye ki esta ke, no diftong –ew- taê feku de vuriyo, biyo –o-, -aw- ya ki –u-. En zêde fekê Palo-Bingoli, o ra dıme ki fekê Dêsımi de no vuriyais kewto kar.
Mısali:
Kewtene: kotene
Zewt: zawt, zot
Hewt: hawt, howt, hot
Çewt: çot
Hewn: hon
Hewr: hor
Emşew: emşo (ez vaci, her fek de endi biyo “emşo”, nae ver emşo standart bo)
Bêrime uncia qeseê ma “vewrı; vore; vare” ser. Se ke cor de izeh bi, Irankiyo khan de diftong –af- Zazaki de –ew- beno. Diftong –ew- taê feku de biyo –o-: Vore.
Nae ra ki “vafrâ-“ ra varyanto en khan Zazaki rê “Vewre” beno.
Peki, varyant “vare” de çıra “a” esto? Qeseanê binu de zêdewaxt eke vengo khan “a” biyo, vurino be “o”. Hama qese “vare” tek u jü istısnao ke “o” biyo “a”. Sebebê xo ki nuyo ke waxtqese “varaene” de “a” ra tesir biyo, biyo zê harmoniya vengi. Yanê Dêsım de varyantê khani ra en nezdi Xozat-Vacuğe de vanê: “vore varena”. Feqet fekê cêri hetê tarıxi ra en formo khano: “vewrı varena”.
Fıkrê mı ki nuyo ke, serba areze u zelalbiyaena zonê nustene, ê grameri ki, “vewrı” nê, “vewre” bo.
Elaqa “varaene” (yağmak, regnen, to rain) ebe “vewre” çina. Elaqa “varaene” ebe qese “varan (> varon)” (şiliye, yağer) esta. Taê feku de vanê “varan vareno” (şiliye varena, yağer vareno). “Şiliye” heni aseno ke Kırdaskiyo, “Yağer” ki Tırkiyo.
“Varan” Zazakiyo. Qese “varan” ni qeseu ra yeno pêra:
“var-” u peybend (sufiks) “-an”.
No peybend Farski de zaf kuno kar. “Varan” xas Zazakiyo, çıra ke veng “v” cı rê xaso. Nae no xusus ra zanenu ke, taê qeseê ke Zazaki de ebe “v” ver kenê cı, Partki u Avestki de ki ebe “v” biyê, la Farski u Kırdaski de ebe “b” vanê.
Zazaki: Varan vara
Farski: bârân bârîd باران باريد
Kırdaski/Soranki: baran bari
Na qesey rê standart nia vacino:
Varan vareno
Vewre varena
Asmêno Bêwayir
