“Jüanê maa mı çermê mıno. Jüanê bini piştkê mınê. İsan waştena xo ser,  çı wext bıwazo, o wext piştkanê xo vurneno. Emma, çermê xo nêşkino bıvurno” Anti Jalava

 

“Borzal kerdene (fıkırnaene),  zerrê isani de, xo bo xo qeseykerdena xowa” Platon

 

21yê Gucige 1952ine de Bangladeş bınê bandıra Pakıstani de bi. Jüano (zıwano) resmi ki İngilizki bi. Na roce telebane universıtê Dakka numaiş gırê da. Jüanê xo rê serbestiye waşte. A roce ni teleban ra phanc tenê xo amay kiştene. UNESCOy na roce, 1999ine de “Roca Jüanê Ma u Pi” qebul kerda.

 

Ezaê UNESCOy her serre 21yê Gucige de Amerika, Afrika, Asya de Jüanê ke bıne bandıra derê, Jüanê ke kenê ke vindi bê; serba ni jüanun konferansun danê. Tırkiya, bara na qesa xo no kherraniye. Qe thabaê nêhesnena. Hetê ra vana, ez imısê kriteranê Europa benun; heto bin ra Jüanê ke Anatoliye de yenê qesey kerdene; ine rê,” jüanê nêzanoği” vana. Namê i jüanan ki niana jüanê xo ser. Taê komeli, taê zerrevêsaê jüanun hento ke destbera xo yena, hente qeyret kenê ke serba ni jüanun bıxebetiyê.

Jüani ebe qeyretê taê komalana, ebe qeyretê taê zerrevesanê jüanan ra nêvecinê roştiye. Gereko dewlete serba na kare qeyret bıkero; qanunun veco, ni jüanun mekteban de salıx’o zav - zêçi do.

 

Jüan ebe isani’a yeno meydan. Ebe isani’a ramino. Jüan ke nêbi, tarixê isani ki nêbeno. İsan xo bo xo nê, ebe tarixê xo’wa esto. Jüan ke nêbi, zagonê isani ke nêbeno. Jüan ke nêbi, kerdena isani ki nêbena. İsan ebe jüani’a esto. Ebe jüani’a kamiya xo ramıno. İsan serba hemu çiyê xo, jüanê xo rê dêndaro.

 

Jüan heni zey vatena taine, işaretan ra, vengan ra nêno meydan. Jüan, isan bo isan, isan bo herdê dewrêşi (çi/dina biyaişi) miyan de sistematikê maneyo. Çiyê nianên rê isan  bıbo ke dina biyaişi de raştê cı beno. Çıke isan ebe jüan’a beno isan. Mabênê isani bo isan de, mabênê isani bo çiyê biyaişi de pêro jüan esto.

 

Kerdenê isani ebe jüan’a morinê, ebe jüan’a az bo az raminê. Jüan ke nêbiyêne; ne qale  kerdenanê isanêtine biyêne; ne ki qalê tarixê isanêtine. Ancia, eke mektebi nêbiyêne; eke salıxê jüani nêbiyêne, kerdenê isani nia hente raver nêşiyêne. A taw jüan teyna zerrê çêyi de çıton qesey biyo, heni mandêne. Jüan ke raver nêşiyêne, isanêtine ki raver nêşiyêne.

 

İsan ebe jüanê maa xo’wa yeno dina. Ebe jüanê maa xo’wa dina nas keno. Ebe jüanê maa xo’wa borzal keno. Ebe jüanê maa xo’wa lorkun vano. Ebe jüanê maa xo’wa berbeno, huyino, kıfrun keno, sanıkun qesey keno, veng’o theyr o thuri dano… Wayirê jüani biyaine bo isan biyaina jüya. İsan ebe jüani’a teynaine ra, teyna mandene ra xeleşino ra.

 

Kamci jüan beno, bıbo; no jüan çıqa zarek beno, bıbo; dormê ma de çı ke esto, ine pêro name keno. Çiyo ke dormê ma de nêbo, çiyo ke ma nêvinime, nêzanime; inan’i ki no jüan xo gore name keno, veceno zani.

 

Çiyo ke isan ebe jüanê xo’wa bıvêno borzal kero (bıfıkırno), ey çi gereke ebe jüanê xo’wa salıx do, ebe jüanê xo’wa naskerdene do. Çiyo ke isan ebe jüanê xo’wa nêvino, borzal nêkero, serba i çi isan xoverki (ezber) qesey keno. İ çi nêşkino be keşi’a salıx do ya ki naskerdene dero. Çıke isani çiyê ke di, serba çiyê ke fıkırna; ebe jüanê xo’wa i çi vineno, ebe jüanê xo’wa i çi borzal keno.

 

İsan ke çiyê bıfıkırno (borzal kero), serba i çi, zerrê xo de xo bo xo qesey keno, vato Platoni. Heya, borzal kerdena isani bo jüani mabên de gıreo ke esto, isani ke o nêdi, o nêvet zani, a taw mabênê jüani bo dina biyaişi mabên de pırdi pêro ercinê/rıjinê. A taw, kılami-çekuy têde benê bêmane, dina biyaişi ra benê fıreqet.

 

İsan gereko na dina de çı beno, bıbo; ebe jüanê xo’wa, ebe çımanê xo’wa i çi bıvêno. Ebe jüanê’wa çıqa ke bıfıkriyo, çıqa ke bıvêniyo; o jüan hente raver sono, hente beno dewleti. Çıke vinten o borzal kerdene bo raver şiyaina jüani mabên de gıreo de qewin esto.

 

Jüan, kıresnoğê xo isan rê fırseto de gırso. Ni fırsetun isano jüankıresnoğ bıwazo, keno dewleti; bıwazo, fino bınê herdi. No hal, vinıtene bo borzal kerdena isanê kıresnoği gore vurino.

 

Dewleti biyaina jü jüani, xêlê çi rê gırêdaiya. Serba nae, çül sıfte, gereko qomo ke ni jüani qesey keno,  no qom gereko bara hemu çi de serbest bo. Henio ke bara vinıtene, borzal kerdene, wanden u nustene; bara hunermendiye, felesefe bo ilmi’a…  Qomo ke amo na hal, belkia o qom jüanê xo veco pay, dewleti kero.  Jüanê xo raver bero.

 

Qomo ke teyna çê de xo bo xo jüanê xo qesey bıkero, qomo ke jüanê xo mektuban de nêro wenden u nustene, bara ilmi, bara felsefey, bara hunermendiye jüanê xo necêriyo de, jüanê i qomi roc be roc beno qıc, beno sêfil; sıfte qomi miyan de qesey nêbeno, dıma mulxıti miyan de, bado ki cêni u cüamêrdun miyan de qesey nêbeno; na dina ser ra darino we, beno vindi, sono…